I. Những thông tin về dược liệu cây cỏ sữa

1. Đặc điểm sinh thái

Mô tả hai loại cây cỏ sữa:

# Cây cỏ sữa lá nhỏ: Là loại cỏ bụi, mọc sát mặt đất. Thân cây có màu đỏ tím, hơi có lông, có chứa nhiều mủ nhựa màu trắng như màu của sữa. Lá nhỏ, hình bầu dục, mép lá có hình dạng răng cưa, mặt dưới của lá có ít lông nhỏ, lá mọc đối. Hoa rất nhỏ, mọc thành cụm, mọc ở nách lá. Quả nang có long. Hạt dài, nhẵn và có 4 góc lồi.

# Cây cỏ sữa lá to: Là loại cây thân thảo, sống nhiều năm. Thân cây mảnh, cao khoảng 20 – 40 cm. Toàn thân cây có nhựa mủ màu trắng như sữa và có lông tơ ráp. Lá mọc đối, phiến lá hình mũi mã, mép lá có hình dạng răng cưa nhỏ, cuống lá ngắn, cả hai mặt lá đều có những sợi lông tơ nhỏ. Hoa nhỏ, mọc thành cụm ở nách lá. Quả rất nhỏ.

Phân bố: Loại cây này được tìm thấy khá nhiều ở nước ta ở những vùng đất có sỏi đá, bãi cỏ hoang hay dọc bên đường đi. Cây cỏ sữa lá nhỏ đôi khi xuất hiện ở những kẽ sân gạch, đường bê tông, đường gạch, tường nhà,…

2. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

Bộ phận dùng: Toàn bộ cây, bao gồm phần lá, thân, rễ, hoa,… Riêng cây cỏ sữa lá to không sử dụng phần rễ.

Thu hái: Thu hái quanh năm và thời điểm thích hợp nhất để thu hái là vào tiết trời hè thu.

Chế biến: Đem những phần thu hái được rửa sạch nhiều lần với nước để loại bỏ lớp đất cát, cắt thành từng đoạn nhỏ. Đối với cây cỏ sữa có thể sử dụng ở dạng tươi và dạng khô.

Bảo quản: Nơi thoáng mát, tránh để nơi ẩm ướt.

3. Thành phần hóa học

Thành phần hoạt chất cosmoslin có trong phần thân và lá cây cỏ sữa lá nhỏ chiếm khá cao. Phần rễ cây có chứa các hoạt chất như myrixylalcohol, taraxerol, tirucallol. Ngoài ra, cây cỏ sữa lá nhỏ còn chứa một số thành phần hoạt chất và tinh dầu khác như: cymol, carvacrol, limonen – sesquiterpen, glucosid,…

Bên cạnh đó, trong cây cỏ sữa lá to chứa nhiều thành phần hoạt chất có lợi đối với sức khỏe con người như: axit galic, hợp chất phenolic, quercetin, axit melissic, alcaloit và thành phần tinh dầu khác. Thân cây cỏ sữa lá lớn có chứa thành phần friedelin, myrixylacohol, hentria – contane,… Hoa chứa thành phần hợp chất acid ellagic.

4. Tính vị – Quy kinh

Cây cỏ sữa lá nhỏ có vị hơi chua, tính hàn.

Cây cỏ sữa lá to có vị cay, chua, có tính lạnh.

5. Những tác dụng của cây cỏ sữa

Trong y học cổ truyền, cây cỏ sữa lá nhỏ và cây cỏ sữa lá to đều có công dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, tiêu viêm, cải thiện sự lưu thông máu. Ngoài những công dụng chung trên, hai loại cây này cũng có những công dụng khác nhau, cụ thể như sau:

Những công dụng của cây cỏ sữa lá nhỏ:

• Ức chế các chủng vi khuẩn tụ cầu vàng
• Hỗ trợ điều trị bệnh đường ruột như: bệnh kiết lỵ, bệnh lỵ ở thể nhẹ
• Hỗ trợ điều trị tình trạng tiết sữa, tắc tia sữa ở phụ nữ sau khi sinh
• Chữa mẩn ngứa, nổi mụn nhọt ngoài da
• Hỗ trợ điều trị tình trạng đi đại tiện xuất hiện máu tươi

Công dụng của cây cỏ sữa lá to:

• Hỗ trợ điều trị bệnh giun sán, giun đũa, giun kim ở trẻ em
• Hạ sốt
• Hỗ trợ điều trị bệnh xơ gan cổ trướng;
• Trị bệnh gout
• Hỗ trợ điều trị chứng rối loạn đường tiêu hóa
• Cầm máu
• Hỗ trợ điều trị các bệnh lý về đường hô hấp như: ho, sổ mũi, viêm phổi, hen suyễn,…
• Trị bệnh ngoài da như: nổi mụn nhọt, nổi mề đay mẩn ngứa,…
• Hỗ trợ điều trị chứng xuất tinh sớm, yếu sinh lý, liệt dương ở nam giới
• Tăng tuyến sữa, thông sữa ở phụ nữ sau khi sinh

6. Cách dùng – Liều dùng

Cách dùng: Thông thường, cả hai loại cây cỏ sữa thường được sử dụng ở nước dạng sắc hoặc dùng trực tiếp để đắp lên vết thương. Tuy nhiên, cách bào chế và sử dụng còn phụ thuộc vào từng bài thuốc cũng như từng bệnh lý.

Liều dùng: Tùy thuộc vào từng bệnh lý mà có những liều dùng tương ứng.

II. Những bài thuốc từ cây cỏ sữa

1. Những bài thuốc từ cây cỏ sữa lá nhỏ

# Hỗ trợ điều trị kiết lỵ:

Dùng 80 gram cây cỏ sữa lá nhỏ cùng với 50 gram lá mơ long. Đem hai loại dược liệu đã được chuẩn bị rửa sạch nhiều lần với nước lạnh rồi đem sắc cùng với một lượng vừa đủ. Sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn phân nửa là được. Chắc lọc lấy phần nước để sử dụng. Đối với trẻ nhỏ, bạn chỉ cần cho trẻ sử dụng phân nửa nhiều lượng trên để trị bệnh kiết lỵ.

# Trị thiếu sữa, tắc sữa ở phụ nữ sau khi sinh:

Dùng 100 gram cây cỏ sữa lá nhỏ cùng với 40 gram hạt cây gạo. Đem hai nguyên liệu trên sắc cùng với 500ml nước lọc, sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn lại khoảng 200ml nước là được. Chia phần nước thành hai phần nhỏ để sử dụng trong ngày.

# Chữa mụn nhọt, nổi mẩn ngứa:

Đem một nắm cây cỏ sữa lá nhỏ rửa sạch nhiều lần với nước rồi đem giã nát. Đắp trực tiếp phần lá đã giã nát lên vị trí bị nổi mụn hoặc mẩn ngứa. Bên cạnh đó, bạn cũng có thể kết hợp sử dụng nước sắc cây cỏ sữa lá nhỏ để đẩy tiến độ điều trị bệnh.

# Điều trị tình trạng máu theo phân ra ngoài khi đi vệ sinh:

Dùng 100 gram cây cỏ sữa lá nhỏ cùng với 50 gram cây huyết dụ. Hai thảo dược trên cần được rửa sạch nhiều lần với nước trước khi đem sắc cùng với 1 lít nước lọc. Tiến hành sắc cô đặc còn lại khoảng 400 ml nước. Chia phần nước sắc được thành 3 phần nhỏ để sử dụng trong ngày, mỗi lần sử dụng một phần nhỏ.

# Trị bong gân:

Đem một nắm lá cây cỏ sữa lá nhỏ rửa sạch nhiều lần với nước để loại bỏ phần bụi bẩn. Sau đó, đem toàn bộ phần cây đã làm sạch giã nát rồi đem đắp trực tiếp lên vị trí bị bong gân. Dùng miếng vải băng cố định, để qua đêm và rửa lại bằng nước sạch vào sáng ngày mai.

# Hỗ trợ điều trị bệnh lỵ ở thể nhẹ:

• Đem 100 gram cây cỏ sữa lá nhỏ rửa sạch nhiều lần với nước rồi đem sắc cùng với 500 ml nước lọc. Sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn lại khoảng 100 ml nước là được. Chia phần nước sắc được thành hai phần nhỏ để sử dụng.
• Dùng 100 gram cây cỏ sữa lá nhỏ cùng với 80 gram rau sam. Đem hai thảo dược trên rửa sạch với nước rồi tiến hành sắc cùng với 400 ml nước lọc. Sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn lại khoảng 100 ml là được. Chia phần nước thành 3 phần nhỏ để sử dụng hết trong ngày.
• Dùng cây cỏ sữa lá nhỏ và rau sam mỗi vị 100 gram, 25 gram hạt cau cùng với 20 gram lá mơ lông. Đem toàn bộ nguyên liệu đã được chuẩn bị rửa sạch nhiều lần với nước rồi đem sắc cùng với 1 lít nước. Tiến hành sắc cho đến khi phần nước trong nồi cô đặc còn lại khoảng 300 ml là được. Chia phần nước thành 3 phần nhỏ để sử dụng vào mỗi buổi sáng, trưa và tối. Mỗi ngày sử dụng một thang.

2. Những bài thuốc từ cây cỏ sữa lá to

# Hỗ trợ điều trị chứng xơ gan cổ trướng:

Dùng cây cỏ sữa lá to và vỏ cây gáo mỗi vị 10 gram cùng với 15 gram cây cỏ xước. Đem toàn bộ nguyên liệu rửa sạch rồi đem cho vào trong nồi cùng với 1500 ml và bắt đầu tiến hành sắc thuốc. Sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn lại khoảng 500 – 600 ml nước. Chắc lọc lấy phần nước và phân chia thành 3 phần nhỏ để sử dụng vào mỗi buổi sáng, trưa và tối. Kiên trì sử dụng hằng ngày để bệnh tình được đẩy lùi nhanh chóng.

# Hỗ trợ điều trị bệnh kiết lỵ:

Đem 15 gram cây cỏ sữa lá to rửa sạch nhiều lần với nước để loại bỏ lớp bụi bẩn rồi cho vào trong nồi cùng với một lượng nước vừa đủ. Tiến hành sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn lại phân nửa. Chia phần nước thành 2 phần nhỏ để sử dụng. Mỗi lần sử dụng một phần nhỏ sau bữa ăn ít nhất 10 phút. Đối với những đối tượng đi đại tiện có máu theo phân ra ngoài, người bệnh có thể sử dụng thêm 10 gram đường phèn.

# Chữa chứng nước ăn chân:

Đem một nắm lá cây cỏ sữa lá to rửa sạch nhiều lần với nước rồi đem nấu cùng với một lượng nước vừa đủ. Khi nước nguội dần rồi tiến hành ngâm chân trong khoảng 15 – 20 phút. Mỗi ngày sử dụng 1 lần vào buổi tối trước khi đi ngủ. Sau 3 – 5 ngày điều trị liên tục, người bệnh sẽ có dấu hiệu thuyên giảm.

# Dưỡng tóc, giúp tóc mọc nhanh:

Dùng phần mủ có trong cây cỏ sữa lá lớn chà xát lên đầu rồi tiến hành rửa lại bằng nước sạch. Thực hiện mỗi tuần khoảng 3 lần.

# Chữa viêm lưỡi, nứt môi, giúp làm mềm môi:

Dùng phần mủ có trong cây cỏ sữa lá to để bôi lên môi bị nứt. Giữ yên cho khô dần rồi rửa lại bằng nước sạch.

# Chữa viêm loét trên da, trị bỏng da:

Đem 500 gram cây cỏ sữa lá to rửa sạch nhiều lần với nước rồi đem phơi khô. Khi cây cỏ sữa lá to đã khô, đem phần cây nghiền nát thành bột nhão rồi đem đắp lên bị tổn thương hay vết thương bị bỏng. Giữ yên khoảng 10 – 15 phút rồi rửa lại bằng nước sạch. Với cách này, người bệnh cũng có thể thực hiện để trị mụn cóc trên da.

# Chữa chứng ho hen, sổ mũi, ho mãn tính, chứng khí thũng:

Chuẩn bị 10 gram cây cỏ sữa lá lớn, 20 gram lá dâu cùng với 3 lá cây bồng bồng. Đem toàn bộ nguyên liệu rửa sạch nhiều lần với nước để loại bỏ lớp bụi bẩn rồi cho vào nồi cùng với một lượng nước vừa đủ. Chắt lọc lấy phần nước, chia phần nước thành 2 – 3 phần nhỏ để sử dụng. Mỗi ngày sử dụng một thang thuốc trên để cải thiện bệnh lý.

III. Một số lưu ý khi sử dụng cây cỏ sữa

• Các đối tượng dị ứng hoặc quá mẫn cảm với một số thành phần có trong cây cỏ sữa hoặc một số thành phần có trong dược liệu khác trong cùng một bài thuốc cần hết sức thận trọng khi sử dụng;
• Trước khi sử dụng, thảo dược cần làm sạch dược liệu bằng nước sạch lạnh để loại bỏ lớp đất cát, bụi bẩn và một số tạp chất gây hại;
• Thận trọng khi sử dụng những bài thuốc từ cây cỏ sữa cho phụ nữ mang thai hoặc các đối tượng mắc bệnh huyết áp thấp;
• Các bài thuốc từ cây cỏ sữa cần nên sử dụng trước bữa ăn (nhưng cũng có một số ngoại lệ dùng sau bữa ăn);
• Không nên sử dụng cây cỏ sữa ở liều lượng quá cao. Việc sử dụng ở liều lượng cao có thể gây kích ứng dạ dày hoặc gây ra chứng nôn mửa, nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến bị ngộ độc, tiêu chảy và rối loạn nhịp tim;
• Thành phần axit galic có trong cây cỏ sữa lá lớn là một glucozit độc chưa được xác định rõ. Thành phần này có thể gây kích ứng da nhẹ, kích ứng nhẹ lớp niêm mạch dạ dày. Do đó, người bệnh cần thận trọng khi sử dụng loại thảo dược này;

Trên đây là những thông tin về hai loại cây của cây cỏ sữa. Hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn đọc hiểu thêm được phần nào về công dụng cũng như một số bài thuốc cải thiện bệnh lý. Tuy nhiên, những thông tin trong bài viết chỉ mang giá trị tham khảo và công dụng của loại thảo dược này chưa được giới y học hiện đại nghiên cứu và công dụng. Do đó, người bệnh không được tự ý sử dụng khi chưa có sự cho phép của lương y, bác sĩ hay nhân viên y tế có chuyên môn.