Cúc tần là một trong những loại cây dai dễ mọc, mọc nhiều ở vùng nông thôn. Cây chứa nhiều hoạt chất quý hiếm có tác dụng giúp cải thiện chứng đái tháo đường, đau nhức xương khớp và bệnh viêm phế quản hay.

1. Tên gọi và phân nhóm

+ Tên gọi khác: Cây từ bi hoặc lức ấn, băng phiến ngải, hoa mai não, đại ngải

+ Tên khoa học: Pluchea indica

+ Họ: Thuộc họ Cúc

2. Mô tả đặc điểm sinh thái và phân bố

+ Đặc điểm

Cây cúc tần thuộc nhóm cây bụi với thân cao từ 1 – 2 m. Cây có cành mảnh, toàn thân có lông tơ và tỏa mùi thơm nhẹ. Lá mọc so le nhau, có hình bầu dục, phần đầu nhọn. Hoa mọc thành cụm ở ngọn các nhánh, đầu có các cuống ngắn màu tím. Quả cúc tần có hình trụ thoi, thường có 10 cạnh.

+ Phân bố

Cây cúc tần mọc hoang có nguồn gốc từ Ấn Độ, Malaixia. Ở nước ta, có thể tìm thấy cây cúc tần ở các vùng đồng bằng, ven đường và các sườn đồi núi, đặc biệt là đồng bằng Bắc Bộ. Tuy nhiên, hiện nay loại cây mọc dại này còn được trồng ở nhiều nơi.

3. Bộ phận dùng, thu hái, sử dụng, chế biến và bảo quản

+ Bộ phận dùng: Các bộ phận của cây cúc tần có thể dùng làm thuốc như rễ, cành và lá.

+ Thu hái: Cúc tần có thể thu hái quanh năm. Tuy nhiên, thời điểm thu hoạch cúc tần đạt chất lượng và năng suất cao thường là vào mùa hè.

+ Cách chế biến: Dùng lá cúc tần đem rửa sạch, phơi khô và để dùng dần. Hoặc cũng có thể sử dụng cúc tần tươi để trị bệnh.

+ Bảo quản: Đối với lá cúc tần tươi cần bảo quản ở nhiệt độ lạnh vừa phải. Trong trường hợp khô, để nơi khô thoáng.

4. Thành phần hóa học

Stigmasterol và β-sitosterol là hai thành phần hóa học được tìm thấy trong cây cúc tần. Ngoài ra, toàn thân cây chứa tinh dầu, gồm các chất như lipit. canxi, vitamin C. xenluloza, Fe và protit,…

5. Tính vị

Cây cúc tần có tính ấm và vị đắng, tác dụng vào 2 kinh thận và phế

6. Tác dụng dược lý

+ Theo Đông y

Cúc tần có vị đắng và tính ấm có tác dụng lợi tiểu, giúp ăn ngon miệng,. cải thiện hệ tiêu hóa. Bên cạnh đó, loại cây này còn giúp tiêu đờm và tiêu độc. Vì vậy, có thể sử dụng cúc tần điều trị viêm phế quản, đau nhức xương khớp, chấn thương hoặc đau lưng.

+ Nghiên cứu Y học hiện đại

Cây cúc tần chứa hoạt chất stigmasterol và β-sitosterol có tác dụng chữa bệnh đái tháo đường. Bên cạnh đó, hai hoạt chất này nếu được tách chiết ở rễ cây cúc tần có thể giúp trung hòa nọc độc của loài rắn hổ đất Naja kaouthia và rắn hổ bướm Daboia russelii. Ngoài ra, trong lá cây cúc tần chứa nhiều acid chlorogenic và tinh dầu,… mang lại nhiều lợi ích tốt đối với sức khỏe.

7. Bài thuốc

Dựa vào kinh nghiệm dân gian, cây cúc tần thường được sử dụng để điều trị các bệnh lý như

• Điều trị cảm mạo
• Tăng cường tiêu hóa, giúp ăn ngon miệng
• Điều trị bệnh gai cột sống
• Chữa đau nhức ở xương khớp
• Điều trị chứng bí tiểu

Cách dùng và liều dùng như sau:

• Điều trị cảm mạo, sốt: Người bệnh sử dụng 70 gram cúc tần khô đem đun sôi với nước và uống trong ngày. Bên cạnh đó, bệnh nhân nên dùng 1 nắm lá cúc tần tươi với 1 nắm lá chanh, 1 nắm cây sả đun với nước. Dùng nước này xông hơi. Hoặc cũng có thể dùng 1 nắm lá cúc tần kết hợp với 1 nắm cám gạo và 1 nắm lá ngải cứu đem sao trên chảo cho tới khi nóng rồi cho vào miếng vải và chườm khắp người.

• Điều trị chứng bí tiểu: Dùng 100 gram lá cúc tần tươi hoặc 40 gram cúc tần khô đun sôi với nước và uống.
• Tăng cường hệ tiêu hóa: Ăn sống 1 nắm lá cúc tần sau mỗi bữa ăn
• Điều trị bệnh gai cột sống: Hái 1 nắm lá cúc tần, rửa sạch, để ráo và giã nát. Sau đó, vắt lấy nước cốt hòa tan với 3 hạt muối và 1/4 lon bia. Mỗi ngày uống 1 lần và sử dụng liên tục trong 1 tuần.
• Chữa đau nhức xương, mỏi lưng: Dùng 1 nắm lá cúc tần tươi đem sao với rượu trắng trên bếp lửa. Tiếp đó, cho hỗn hợp ra khăn và chườm lên vùng bị đau.
• Chữa đau đầu do suy nghĩ nhiều hay bị căng thẳng: Cúc tần 50 gram kết hợp với 50 gram hoa cúc trắng. 100 gram đu đủ vừa chín tới. Sau đó, cho tất cả các vị thuốc trên vào ấm và đun sôi với 1 lít nước. Sau đó, cho óc lợn vào đun sôi 20 phút cho nhừ và ăn. Thời điểm ăn tốt nhất là ăn nóng trước bữa cơm. Ăn 2 lần trong ngày và ăn liên tục trong 1 tuần.
• Điều trị viêm phế quản: Cúc tần già 20 gram, rửa sạch băm nhỏ cùng với 3 gram gừng, 50 gram thịt nạt và 2 nắm gạo. Đem các nguyên liệu trên nấu nhuyễn thành cháo. Mỗi ngày ăn 3 lần và ăn trong 3 ngày.
• Giúp làm lành vết thương: Sử dụng cành non hoặc lá cúc tần đem rửa sạch, nhai nhuyễn và đắp lên miệng vết thương.
• Chữa trĩ: Dùng lá cúc tần kết hợp với lá lốt, lá ngải cứu và lá sung, mỗi thứ 1 nắm đun sôi với 1 lít nước. Sau đó, thêm vào vài lát nghệ rồi lọc lấy nước để xông hậu môn. Sau khoảng 15 phút, bệnh nhân có thể ngâm trực tiếp từ 10 – 15 phút rồi lau lại bằng khăn mềm khô. Thời gian thực hiện kéo dài 2 tháng.