Vài nét về xích thược

Vị thuốc nam hay xích thược được lấy từ rễ phơi khô của các loài sau:

1. Cây thược dược 芍药: thường chỉ dùng loại thược dược mọc hoang dại – loại này củ nhỏ hơn thược dược thông thường (tên khoa học là Paeonia lactiflora).
2. Cây xuyên xích thược 川赤 芍: cũng lấy từ loài mọc hoang ở Tứ Xuyên (có tên khoa học là Paeonia vietchii).
3. Cây thảo thược dược 草芍药: rễ củ có vỏ ngoài màu nâu đỏ (có tên khoa học là Paeonia obovata) (2).

Cây xuyên xích thược

Công dụng của vị thuốc xích thược

Khác với bạch thược có tác dụng bổ huyết; xích thược có tác dụng hành huyết và tán tà. Vị thuốc này có mùi thơm nhẹ, vị hơi chua đắng, tính hơi lạnh và có nhiều công dụng khác nhau như:

Liều lượng: mỗi ngày, lấy từ 5 – 10 g sắc uống (hoặc tẩm rượu rồi uống) (1) (2) (3).

Lưu ý khi dùng xích thược

• Đối tượng cần tránh: Những người bị cảm lạnh, tỳ vị hư hàn, đau bụng và tiêu chảy thì không nên dùng. Bên cạnh đó, những người thiếu máu và phụ nữ mang thai cũng không nên dùng (3).
• Phân biệt: Ở nước ta còn có vị nam xích thược (có tên khoa học là Trigonostemon rubescens, thuộc họ Thầu dầu). Vì vậy, khi dùng cần tránh nhầm lẫn (3).
• Lựa chọn: Loại củ cắt ra, bên trong có màu trắng và nhiều bột là tốt (3).

Các bài thuốc kết hợp

Xích thược thông vào Can, Tỳ và được dùng trong nhiều thang thuốc về gan và máu huyết.

Trong số đó, có thể kể đến các trường hợp như:

1. Điều trị chứng gan nóng làm cho mắt kéo màng

• Chuẩn bị: xích thược và cam cúc (mỗi loại 8 g), phòng phong, chích cam thảo, hàn phong ký, kinh giới, ngưu bàng tử và đương quy (mỗi loại 4 g).
• Thực hiện: lấy các vị thuốc trên sao nhẹ rồi giã cho nát ra, sau đó cho vào nồi, đổ thêm chút rượu vào rồi cùng nấu nước uống (3).

Xích thược

2. Điều trị kinh nguyệt không đều, sốt do tắc kinh

• Chuẩn bị: xích thược (8 g), sài hồ Bắc (4 g), mẫu đơn bì (8 g), bạch chỉ và bạch phục linh (4 g).
• Thực hiện: lấy các vị trên sao nhẹ, nghiền nát, sau đó cho thêm vài lát gừng, một ít táo đỏ (bỏ hạt xắt lát) rồi nấu uống (3).

3. Điều trị chảy máu cam

• Chuẩn bị: xích thược (từ 6 – 8 g mỗi lần uống).
• Thực hiện: nghiền thành bột rồi pha với nước uống (2).

4. Điều trị băng huyết, huyết trắng

• Chuẩn bị: xích thược và hương phụ (liều lượng bằng nhau).
• Thực hiện: xay nát thành bột và trộn đều, mỗi lần dùng thì lấy từ 6 – 8 g hòa với nước và uống (mỗi ngày uống hai lần và uống liên tiếp từ bốn đến năm ngày) (2).

5. Điều trị tiểu tiện đau buốt và viêm tuyến tiền liệt

• Chuẩn bị: xích thược (12 g), đan sâm (6 g), đào nhân (12 g) và hồng hoa (6 g).
• Thực hiện: nấu lấy nước uống trong ngày (3).

6. Điều trị viêm tắc động mạch

• Chuẩn bị: xích thược, quế chi, một dược, bạch chỉ, hồng hoa, nghệ, đào nhân, nhũ hương và tô mộc (mỗi loại 12 g), hoàng kỳ và đan sâm (mỗi loại 20 g), xuyên quy vĩ (16 g).
• Thực hiện: nấu lấy nước uống mỗi ngày một thang (4).