Vài nét về cây riềng

Cây riềng, hay còn gọi là riềng thuốc, riềng ấm, cao lương khương, tiểu lương khương, phong khương …

Cây có tên khoa học là Alpinia officinarum, thuộc họ Gừng: Zingiberaceae (1).

Về hình dáng, cây riềng rất giống cây gừng nhưng củ riềng thì có mùi vị đặc trưng và thơm tê hơn nên dùng làm gia vị rất ngon. Trong củ riềng có chứa tinh dầu với thành phần chủ yếu là xineol và metylxinnamat (3).

Công dụng làm thuốc của củ riềng

Củ riềng có vị cay thơm và có tính ấm. Theo thuocnam.mws.vn, củ riềng được dùng làm thuốc với các tác dụng tập trung vào hệ tiêu hóa, bao gồm:

Một số bài thuốc kết hợp có dùng củ riềng

• Điều trị hắc lào, lang ben: lấy khóm riềng già, khoảng 100 g, tán nhỏ rồi ngâm với 200 ml rượu 70 độ. Rượu này có thể để lâu được và mỗi lần dùng thì chiết một ít để bôi lên da (bôi vài lần mỗi ngày) (4).
• Điều trị đau vùng thượng vị: lấy củ riềng và hương phụ (mỗi loại 60 g), đem tán thành bột rồi vo viên để dùng dần (ngày uống 3 lần, mỗi lần uống 3 g thuốc bột) (3).
• Điều trị tiêu hóa kém, ho và viêm họng: lấy củ riềng thái cho thật mỏng, sau đó muối chua và nhai nuốt dần mỗi lần một ít (cũng có thể ngậm chung với vài hạt muối) (5).
• Điều trị đau hai bên sườn, đau bụng, sôi bụng và tiết tả: sắc uống củ riềng và hương phụ (mỗi loại 12 g), nếu không sắc uống thì tán bột cũng được. Bài thuốc này có công dụng hành khí, giảm đau rất tốt (7).
• Điều trị đau bụng kinh niên: dùng củ riềng và củ gấu (mỗi loại lấy chừng 1 chén), sau đó đem phơi hoặc sấy cho khô giòn rồi tán nhỏ. Thuốc này mỗi lần uống 1 muỗng nhỏ (nếu có nước cơm thì uống sẽ tốt hơn). Lưu ý: người bị táo bón không nên dùng (7).

Một số nghiên cứu về cây riềng

• Hoạt tính chống nôn: Cây riềng được biết đến là vị thuốc dân gian giúp giảm nôn mửa rất tốt và điều này đã được thừa nhận qua các kết quả nghiên cứu. Theo tạp chí Journal of Natural Products, trong củ riềng có nhiều hoạt chất giúp chống nôn hiệu quả (8).
• Hoạt tính chống oxy hóa: Theo tạp chí Industrial Crops and Products, kết quả nghiên cứu trong ống nghiệm cho thấy chiết xuất nước, ethanol và nước/ ethanol (50/50) của củ riềng đều có tác dụng chống oxy hóa đáng kể (9).
• Hoạt tính chống ung thư: Theo tạp chí Fitoterapia, trong củ riềng có hoạt chất giúp chống lại các tế bào ung thư ở người như: ung thư biểu mô gan HepG2, ung thư vú MCF-7 và ung thư dòng tế bào hệ thống thần kinh trung ương SF-268 (10). Ngoài ra, chiết xuất nước acetone 80 % từ củ riềng cũng có hoạt tính giúp ức chế tế bào ung thư hắc tố da B16 (theo tạp chí Bioorganic & Medicinal Chemistry) (11).

Lưu ý

• Đối tượng cần tránh: Người có nhiệt quá thịnh gây buồn nôn thì không nên dùng riềng (vì củ riềng có tính ấm) (6). Ngoài ra, theo dân gian, ăn quá nhiều riềng cũng gây hại đến dạ dày.
• Phân loại: Ngoài cây riềng được đề cập trong bài viết này còn có một loại nữa gọi là cây riềng nếp (tên khoa học: Alpinia galanga, hay còn gọi là đại lương khương, đại cao lương khương). Loại riềng nếp này có củ to hơn và có dược tính tương tự như riềng (dù không mạnh bằng).
• Phân biệt: Cây riềng khác với cây dong riềng (dong riềng trắng, dong riềng đỏ).