Cây rẻ quạt mọc hoang dại vùng đồi núi trung du, bãi cỏ sườn núi, ven suối, bãi bồi ven sông. Cây trồng bằng hạt hay tách bụi. Cây rẻ quạt không chỉ được gây trồng để làm cảnh mà còn dùng làm thuốc. Trong thân rễ có glucosid là belamcandin, shekanin, tectoridin, iridin và irisfloretin.

Giới thiệu về cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt hay còn gọi xạ can, lưỡi đồng (danh pháp hai phần: Iris domestica) là một loài cây bụi thuộc họ Diên vĩ có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật Bản. Thuộc loại thân thảo, có thân rễ dài, mọc bò sát đất, thân cao khoảng 0,5m mang lá mọc thẳng đứng dái 1m. Lá cây hình ngọn giáo dài mọc thẳng xếp hai dãy trên một mặt phẳng, gân lá song song. Cụm hoa có cuống dài 20–40 cm, bao hoa có 6 mảnh màu vàng, cam có đốm đỏ. Quả nang hình trứng có sọc ngang, chứa nhiều hạt nhỏ màu xanh đen, hình cầu, sáng bóng. Ở Việt Nam có nhiều tại Lào Cai, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Hòa Bình, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên Huế, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ.

Cây rẻ quạt còn được gọi là cây xạ can, lưỡi đồng

Theo các nhà Y Dược, cây rẻ quạt có vị đắng, tính hàn, thanh nhiệt giải độc, tán kết tiêu viêm, chỉ khái hóa đàm. Thân và rễ có chứa thành phần belamcandin, tectoridin, irisfloretin, shekanin có tác dụng hỗ trợ chữa viêm vọng, ho đờm, đau nhức tai, đau amidan, rối loạn tiêu hóa và một số lợi ích hỗ trợ chữa vết thương ngoài da. Vì vậy thường dùng rẻ quạt để trị viêm họng sưng đau, ho nhiều đờm rãi, kết đàm hạch; trong tai đau nhức, sưng amidan, sưng vú, tắc sữa; đại tiện không thông; đau bụng khi thấy kinh. Dùng ngoài trị vết thương trẹo chân, rắn cắn, đắp vết thương và trị đau răng.

4 tác dụng bất ngờ của cây rẻ quạt

Chữa ho nhiều đờm do nắng nóng (hỏa độc):

– Dùng xạ can 8-10g, sắc nước, chia thành nhiều lần uống trong ngày; có thể hòa thêm đường hoặc mật ong vào cho dễ uống.

– Nếu có điều kiện phối hợp thêm với sâm đại hành, mạch môn (mỗi thứ 8-10g); sắc nước uống, tác dụng càng tốt.

Cây rẻ quạt chữa quai bị

Xạ can 15g, sắc nước uống, chia làm nhiều lần trong ngày, có thể thêm đường hoặc mật ong cho dễ uống. Đồng thời dùng lá giã nhuyễn đắp vào chỗ đau.

Chữa các triệu chứng báng, bụng to nước óc ách, da đen xạm:

Xạ can tươi giã nhỏ, vắt lấy nước uống, hễ thấy lợi tiểu tiện thì thôi.

4 tác dụng bất ngờ của cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt chữa viêm họng cấp tính, tắc cổ họng

– Viêm họng nhẹ: Lấy 9g rẻ quạt, 6g bạc hà, 6gam cam thảo, 9g kim ngân hoa đem sắc lấy nước uống trong ngày.

– Viêm họng nặng: Lấy 12g rẻ quạt, 12g cát cánh, 8g hoàng cầm, 8g cam thảo đem sắc lấy nước uống trong ngày. Thời vua chúa, 4 vị thuốc này thường được tán thành bột và trộn đều vào nhau. Khi sử dụng, lấy thuốc ra uống cùng nước đun sôi để ngoại. Bài thuốc này còn có tên gọi là “đoạt mệnh tán”, nghĩa là viêm họng nặng rất nguy hiểm và phải giành lại tính mệnh đang nguy cấp.

Cây rẻ quạt với nhiều tác dụng chữa bệnh rất tốt của mình đã trở thành  thuốc nam hay rất có ích nên được trồng trong vườn nhà của mỗi gia đình.