Lúc còn nhỏ, tôi thường hái rau cho lợn ăn và có lần hái cả một bó cây rau ngót thật to, trông bắt thèm. Thế nhưng, bó rau non tươi ấy lại khiến con lợn nái nhà tôi bị sảy thai và đến mấy tháng sau mới có thai lại được.

Mẹ tôi điều tra ra và mặc dù bà không rầy la nhưng tôi thì không bao giờ dám hái rau ngót cho lợn ăn nữa (dù chỉ là chút ít). Thế nhưng, mặt khác, rau ngót nấu canh với tép, thịt bằm hay rau ngót xào mì lại là món ăn giàu dinh dưỡng, thơm ngọt và thanh mát mà chính tôi cũng hay ăn!

Đặc điểm cây rau ngót

Rau ngót (Sauropus androgynus, họ Phyllanthaceae) (1) hay còn gọi bồ ngót, bù ngót… là loài cây bụi mọc hoang được dùng làm rau ăn (ngọn và lá non), có thể cao đến 2m và có các cuống lá với nhiều lá chét mọc so le, hình bầu dục.

Đặc biệt, phiến lá rau ngót rất mỏng, láng, không thấm nước (như lá khoai) và có thể hái rất nhanh bằng cách nắm cuống lá rồi tuốt xuôi theo (nên còn có tên là “rau tuốt”). Quả ngót thuộc dạng quả nang khô nẻ, hình cầu, chứa các hạt hình tam giác bên trong và vẫn còn đài hoa màu đỏ. Rau ngót có hàm lượng dinh dưỡng cao, nhất là vitamin C, can xi và phot pho.

Cây rau ngót chủ yếu được trồng để làm hàng rào, làm rau ăn và làm thuốc (thường là cây già, từ 2 năm tuổi). Ngoài ra, còn có loại cây khác (chủ yếu phân bố ở các tỉnh phía Bắc) cũng được dùng nấu canh như rau ngót, được gọi là “rau ngót rừng” (Melientha suavis) (2) hay còn gọi là rau sắng, rau ngót quế…

Độc tính trong cây rau ngót

Mặc dù nước ép rau ngót được sử dụng rộng rãi với mục đích giảm cân và bảo vệ thị lực ở Đài Loan và Đông Nam Á nhưng nhiều nghiên cứu cho thấy cần cẩn trọng với độc tính và tác hại từ việc sử dụng quá liều loại rau này (viêm phế quản sau khi dùng hơn 3 tháng và thậm chí phải ghép phổi ở trường hợp nặng) (3), cụ thể:

• Một nghiên cứu trong ống nghiệm cho thấy nước ép từ lá và thân cây rau ngót gây hoại tử và chết rụng tế bào (3).
• Thử nghiệm trên chuột cho thấy rau ngót có thể gây tổn thương gan, thận, lách, tim, phổi và tinh hoàn (gây gia tăng bất thường lượng tinh trùng). Từ đó, các tác giả nghiên cứu kết luận rau ngót có thể có độc tính tích lũy và không phù hợp để tiêu thụ ở người và động vật (4).
• Một nghiên cứu về việc hàng loạt phụ nữ (trẻ và trung niên) ở Đài Loan năm 1995 đã dùng nước ép rau ngót tươi uống (cùng với nước ép ổi hoặc dứa) trong thời gian trung bình 10 tuần nhằm mục đích giảm cân và kết quả ở họ có triệu chứng suy hô hấp, khó thở và ho dai dẳng do tắc nghẽn không khí trong phổi. Trong đó, 4/23 bệnh nhân được điều tra có dấu hiệm viêm tiểu phế quản (5).
• Một kết quả nghiên cứu khác tiến hành trên 178 bệnh nhân từng tiêu thụ rau ngót (trung bình 150 g/ ngày, ở các dạng nước ép, xào, đun sôi, pha chế) cho thấy 27, 5% bệnh nhân có biểu hiện tắc nghẽn không khí từ trung bình đến nặng trong vòng 7 tháng (6).

Công dụng điều trị bệnh của cây rau ngót

Lá: Theo y học cổ truyền, lá rau ngót có vị ngọt bùi, tính mát, có tác dụng tiêu độc, bồi bổ và điều hòa nội tạng (dùng khoảng 20 – 40 g lá tươi sắc uống mỗi ngày). Đối với bệnh tưa lưỡi ở trẻ em, có thể dùng khoảng 5 – 10 g lá tươi, giã nát rồi vắt lấy nước cốt, sau đó trộn với mật ong để bôi lên lưỡi của trẻ (7).

Rễ: Rễ rau ngót có vị ngọt nhạt, hơi đắng, tính mát, có tác dụng lợi tiểu, hoạt huyết và kích thích tử cung co bóp, giúp điều trị sót nhau sau sinh (dùng 40 g rễ tươi, giã nát và thêm nước cho đủ 100ml thì vắt lấy nước cốt, chia làm hai lần uống cách nhau 10 phút). Ngoài rễ, có thể giã nát lá rau ngót tươi rồi đắp lên gan hai bàn chân giúp điều trị sót nhau (7).

• Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu cho thấy chiết xuất protein từ lá rau ngót còn có tiềm năng chống viêm, chống oxi hóa (8), hạ đường huyết (9) và kích thích tình dục ở nam giới (10).

• Một thí nghiệm trên chuột cũng chứng tỏ thành công chiết xuất lá rau ngót giúp tăng lượng sữa mẹ trong thời kỳ cho con bú – một trong những phương pháp truyền thống giúp tăng sữa mẹ của người Indonesia (11).

Chú ý

• Không dùng nhiều rau ngót trong thời gian dài để tránh các tác hại không mong muốn. Lá rau ngót có chứa Papavarine (580 mg/ 100g lá tươi) sẽ gây chóng mặt, buồn ngủ, táo bón… nếu dùng quá mức (12). Đồng thời, rau ngót kích thích tử cung co bóp nên tiêu thụ rau ngót sẽ dễ bị sảy thai.