• Tên gọi khác: Nấm tỏa dương, Cu chó, Ngọn núi, Pín cẩu, Ký sinh hoàn, Hoa đất,…
• Tên khoa học: Cynomorium songaricum Rupr
• Họ: Thuộc họ Gió đất (Balanophoraceae)

Đặc điểm sinh thái của nấm ngọc cẩu

Mô tả đặc điểm nấm ngọc cẩu

Nấm ngọc cẩu là một loại thực vật sống lâu năm, thường mọc và sống ký sinh trên rễ của những cây gỗ lớn mọc trong rừng sâu, khu vực ẩm ướt. Trong một số tài liệu ghi nhận, nấm ngọc cẩu không phải là một loại cây nhà họ nấm nhưng khi chồi lên khỏi mặt đất, phần nhọn của cây có hình dạng tựa như thân nấm nên dân gian gọi là nấm.

Nấm ngọc cẩu phân bố nhiều ở đâu?

Nấm ngọc cẩu là loại nấm thường mọc nhiều ở các vùng núi cao từ 1300m trở lên, ở những khu vực có khí hậu lạnh và đất ẩm ướt.

Ở nước ta, loại nấm này được tìm thấy khá nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như: Yên Bái, Hòa Bình, Lào Cai, Sơn La,… Ngoài ra, nấm ngọc cẩu còn tìm thấy nhiều ở các đồi núi cao như: Tam Đảo, Sa Pa, Ba Vì, Hoàng Liên Sơn,…

Phân loại nấm ngọc cẩu

Dựa theo hình dáng bên ngoài thì có thể phân loại nấm ngọc cẩu thành hai loại chính, đó là: nấm ngọc cẩu đực và nấm ngọc cẩu cái.

• Nấm ngọc cẩu đực: Là loại nấm có thân hình chóp. Khi trưởng thành, nấm có thể cao từ 10 – 15 cm, một số thân nấm khác có thể cao tới 40cm. Nấm ngọc cẩu đực có vỏ ngoài màu đỏ nâu sẫm, bề mặt khá nhẵn, được cấu bởi cán hoa li ti, mang hoa dày đặc có bao bọc bằng mo màu đỏ tía. Lớp cán hoa li ti mọc bao trùm phần bắp và không nở bung ra. Nấm ngọc cẩu đực thường có mùi thơm hơn so với nấm cái. Chính vì vậy, loại nấm này được sử dụng để ngâm rượu nhiều hơn.
• Nấm ngọc cẩu cái: Nấm ngọc cẩu cái có kích thước bé hơn nấm đực với hình dạng tựa trái bắp và không có khối chóp rõ rệt như nấm đực. Loại nấm ngọc cẩu cái thường có mùi ít thơm nên ít khi được sử dụng để ngâm rượu.

Nếu phân loại dựa trên màu bắc bên trong ruột thì phân loại nấm ngọc cẩu thành hai loại chính là: nấm ngọc cẩu có ruột vàng và nấm ngọc cẩu có ruột đỏ.

• Nấm ngọc cẩu có ruột vàng: Loại nấm này có mùi thơm hơn so với nấm ngọc cẩu có ruột màu đỏ. Vì thế, nên được lựa chọn để ngâm rượu nhiều hơn.
• Nấm ngọc cẩu có ruột đỏ: Loại nấm này có phần ruột màu đỏ hoặc tím. Kích thước nhỏ hơn so với nấm ngọc cẩu có ruột vàng.

Bộ phận dùng, thu hoạch, chế biến và cách bảo quản

+ Bộ phận dùng: Sử dụng toàn bộ nấm ngọc cẩu để bào chế thành thuốc chữa bệnh.

+ Thu hoạch: Thu hoạch những nấm đã đạt kích thước chuẩn. Thời điểm thích hợp để thu hoạch từ tháng 9 đến tháng 12 hằng năm. Sau tháng 12, một số loại nấm còn sót lại sẽ bị chìm xuống đất và phát triển trở lại vào năm sau khi gặp điều kiện thuận lợi.

+ Chế biến: Sau khi đào về, nấm ngọc cẩu cần rửa sạch qua nhiều lần nước để loại bỏ toàn bộ bụi bẩn, đất cát và tạp chất. Nếu sử dụng ở dạng khô cần cắt nấm ngọc cẩu thành nhiều lát mỏng rồi đem phơi nắng hoặc sấy khô.

+ Cách bảo quản: Bảo quản nấm ngọc cẩu khô trong hũ thủy tinh hoặc bao bì kín và cất trữ nơi khô ráo, thoáng mát để tránh sự xâm nhập của một số vi khuẩn làm hư hỏng dược liệu.

Thành phần hóa học của nấm ngọc cẩu

Trong nấm ngọc cẩu có chứa nhiều các thành phần có lợi cho sức khỏe như: chất béo, tinh dầu, vitexin, orienti, choline, gentianine, carpaine, diogenin và 13 loại axit amin. Đặc biệt, thành phần hoạt chất Anthoxyanozit và L – Arginin có trong nấm ngọc cẩu giúp phục hồi sinh lý và tăng cường sức khỏe.

Tác dụng dược lý của dược liệu nấm ngọc cẩu

Theo nghiên cứu của dược lý hiện đại

Trong một số tài liệu của các nhà khoa học đã chỉ ra những công dụng của nấm ngọc cẩu, cụ thể như sau:

• Cải thiện hệ miễn dịch;
• Tăng sức chịu đựng của cơ thể trong điều kiện thiếu oxy;
• Cải thiện chức năng của các vùng dưới đồi, tuyến yên và tuyến thượng thận;
• Kháng viêm, chống viêm loét;
• Chống lão hóa;
• Hỗ trợ phục hồi sức khỏe của nữ giới sau khi sinh;
• Hỗ trợ điều trị các bệnh lý về sinh sản và hậu sản;
• Tăng cường nội tiết tố sinh dục ở nữ giới;
• Làm sáng da, mịn da, hỗ trợ chữa tàn nhang;
• Giúp tiêu khối u lành tính;
• Ức chế và tiêu diệt các gốc tự do;
• Ngăn ngừa bệnh ung thư nhờ việc ức chế ngưng tập tiểu cầu, thúc đẩy quá trình tổng hợp ARN và ADN.

Theo sự ghi nhận của Y học cổ truyền

• Bổ thận, tráng dương;
• Hỗ trợ điều trị yếu sinh lý, xuất tinh sớm, liệt dương, di tinh, mộng tinh, tinh trùng loãng;
• Tăng cường chức năng sinh lý ở nam và nữ, đồng thời gia tăng sự ham muốn;
• Hỗ trợ và tăng cường khả năng sinh sản cho cả nam và nữ;
• Phục hồi sức khỏe sau sinh cho thai sản;
• Bổ máu;
• Bồi bổ và nâng cao sức khỏe;
• Chữa nhức mỏi xương khớp, nhức mỏi tay chân;
• Nhuận tràng, hỗ trợ điều trị một số vấn đề ở đường tiêu hóa.

Tính vị – Quy kinh của vị thuốc nấm ngọc cẩu

+ Tính vị: Nấm ngọc cẩu có vị chát nhẹ, hơi ngọt, tính ôn.

+ Quy kinh: Dược liệu nấm ngọc cẩu được quy vào kinh Tỳ và Thận.

Cách dùng và liều lượng sử dụng vị thuốc nấm ngọc cẩu

+ Liều dùng: Liều lượng sử dụng nấm ngọc cẩu còn phụ thuộc vào từng bài thuốc, từng đối tượng.

+ Cách dùng: Dùng độc vị nấm ngọc cẩu hoặc kết hợp cùng với một số vị thuốc khác ở dạng thuốc sắc, chế biến thành một số món ăn hoặc ngâm cùng với rượu trắng ngon.

Ứng dụng lâm sàng của dược liệu nấm ngọc cẩu

Với những đặc tính đã được đề cập, nấm ngọc cẩu được cả giới y học hiện đại và y học cổ truyền công nhận về những lợi ích mang lại đối với sức khỏe.

Trong một số tài liệu của Đông y, nấm ngọc cẩu được nghiên cứu lâm sàng và ứng dụng trong khá nhiều bệnh lý. Và dưới đây là một số bệnh lý điển hình, bạn đọc có thể tham khảo:

1. Bài thuốc chữa xuất tinh sớm, tinh dịch loãng, suy giảm ham muốn tình dục

• Nguyên liệu: 20gr nấm ngọc cẩu, 8 quả đại táo, 15gr gừng tươi, 150gr đuôi lợn cùng với thục địa và đỗ trọng mỗi vị 30gr;
• Cách thực hiện: Làm sạch toàn bộ những nguyên liệu đã được chuẩn bị. Sau đó, cho tất cả vào nồi rồi hầm nhừ trên ngọn lửa nhỏ khoảng 2 – 3 giờ đồng hồ. Thêm một ít gia vị vừa đủ rồi tắt bếp. Chia nhỏ thành nhiều bữa ăn trong ngày và nên sử dụng khi hỗn hợp còn nóng.

2. Bài thuốc chữa yếu sinh lý, di tinh, hoạt tinh

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu và tang phiêu tiêu mỗi vị 120gr cùng với long cốt và bạch phục linh mỗi vị 40gr.
• Cách thực hiện: Đem toàn bộ các vị thuốc trên tán mịn thành bột. Mỗi lần sử dụng 15 – 20gr hỗn hợp thuốc cùng với nước muối pha loãng.

3. Bài thuốc trị liệt dương

+ Cách số 1:

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu và quả dâu tằm chín mỗi vị 20gr cùng với 10gr mật ong.
• Cách thực hiện: Làm sạch nấm ngọc cẩu rồi đem tán nhỏ. Sau đó, cho những nguyên liệu khác vào trong ấm nước sôi để hãm. Sau 15 phút thì chắt lọc lấy phần nước để dùng thay cho nước trà.

Lưu ý: Các đối tượng bị tiêu chảy không nên sử dụng bài thuốc này.

+ Cách số 2:

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu, nhục thung dung, ba kích nhục, phụ linh, bạch nhân sâm, thỏ ty tử và sao táo nhân với mỗi vị 12gr; sơn thủ nhục, sơn dược, thục địa và câu ký mỗi vị 15gr cùng với cam thảo và thiên môn đông với mỗi vị 9gr.
• Cách thực hiện: Đem toàn bộ nguyên liệu trên tán thành bột mịn, thêm một ít mật rồi hoàn thành viên với trọng lượng mỗi viên khoảng 9gr. Mỗi lần sử dụng 1 viên cùng với nước ấm và dùng mỗi ngày 3 lần.

Lưu ý: Trong quá trình sử dụng bài thuốc này, bạn nên kiêng đồ ăn thanh và các thức ăn lạnh.

4. Bài thuốc giúp bổ thận dương, ích tinh huyết

+ Cách số 1:

• Nguyên liệu: Bột nấm ngọc cẩu, 2 quả thận lợn, củ gừng tươi và hành lá.
• Cách thực hiện: Làm sạch quả thận lợn bằng nước gừng tươi. Sau đó, rắc bột nấm ngọc cẩu vào phần thận lợn rồi úp hai quả thận lại với nhau, dùng hành lá cuốn chặt, cuối cùng đem hấp chín. Khi ăn, nên thái quả thận lợn thành từng lát nhỏ và dùng kèm với nước mắm gừng.

+ Cách số 2:

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu và ngũ vị tử mỗi vị 20gr, đảng sâm và hoài sơn mỗi vị 50gr cùng với 1 con gà trống nhỏ.
• Cách thực hiện: Làm sạch con gà trống và moi bỏ toàn bộ phần lòng bên trong. Sau đó cho toàn bộ các vị thuốc đã được chuẩn bị vào trong thân gà rồi đem hầm cách thủy. Khi chín, chia làm 2 phần nhỏ và ăn hết trong ngày.

Lưu ý: Nếu không có con gà trống, bạn cũng có thể sử dụng dạ dày heo để thay thế.

5. Bài thuốc hỗ trợ tráng dương

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu khô và nhục thung dung mỗi vị 5gr cùng với 50gr thịt dê và 200gr bột mì.
• Cách thực hiện: Làm sạch nấm ngọc cẩu và nhục thung dung rồi đem sắc lấy nước để nhào bột mì, cán mỏng và cắt thành từng sợi dài. Sử dụng mì này để nấu cùng với thịt dê để ăn hằng ngày.

6. Bài thuốc giúp bổ thận, chữa đau nhức xương khớp

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu, hoàng cầm, đỗ trọng, hoàng bá, quy bản, tri mẫu và ngưu tất mỗi vị 16gr cùng với địa hoàng và đương quy mỗi vị 8gr.
• Cách thực hiện: Đem các vị thuốc trên tán thành bột mịn. Thêm một ít rượu trắng rồi hoàn thành từng viên nhỏ với kích thước mỗi viên là 7 – 10 gram. Mỗi ngày sử dụng 2 viên để uống cùng với nước ấm.

7. Bài thuốc giúp bồi bổ sức khỏe, tăng cường trí nhớ, hỗ trợ điều trị yếu sinh lý, rối loạn cương dương

• Nguyên liệu: 30gr nấm ngọc cẩu và 2 muỗng mật ong nguyên chất.
• Cách thực hiện: Làm sạch nấm ngọc cẩu rồi đem sắc cùng với 1 lít nước lọc. Tiến hành sắc cô đặc cho đến khi lượng nước cô đặc lại còn khoảng 600ml. Chắt lọc lấy phần nước cốt, thêm mật ong và khuấy đều. Chia nhỏ thành 2 lần uống trong ngày.

8. Bài thuốc trị thận dương bất túc, xuất tinh sớm, hay tiểu nhiều về đêm, khó đậu thai, lưng đau, hay mỏi gối

• Nguyên liệu: 15gr nấm ngọc cẩu, 100gr thịt dê, 1 chén gạo lứt, gừng tươi đã xắt sợi, hành lá và các loại gia vị.
• Cách thực hiện: Cho nấm ngọc cẩu vào trong nồi cùng với 700ml nước và tiến hành đun trong khoảng 20 phút. Chắt lọc lấy phần nước và dùng phần nước này để hầm thịt dê và gạo lứt sao cho chín nhừ. Thêm gừng, hành lá và một số gia vị vừa đủ ăn. Nên dùng món ăn khi còn nóng.

9. Bài thuốc giúp nhuận tràng, trị táo bón cho người lớn tuổi

+ Cách số 1:

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu và nhục thung dung mỗi vị 100gr cùng với 25ml mật ong nguyên chất.
• Cách thực hiện: Đem nấm ngọc cẩu và nhục thung nhung sắc kỹ với 2 lần nước. Trộn hai hỗn hợp nước lại và tiếp tục nấu cho cô đặc thành cao. Thêm một lượng mật ong vừa đủ vào và trộn đều. Cho vào hũ thủy tinh có nắp đậy để sử dụng dần. Mỗi lần sử dụng 2 – 3 muỗng để pha loãng cùng với nước ấm để dùng. Nên dùng thuốc trước mỗi bữa ăn chính khoảng 15 phút.

+ Cách số 2:

• Nguyên liệu: 15gr nấm ngọc cẩu, vừng đen và vừng vàng mỗi vị 12gr cùng với ngưu tất và chỉ xác mỗi vị 10gr.
• Cách thực hiện: Đem toàn bộ nguyên liệu đã được chuẩn bị để sắc lấy nước uống. Dùng thuốc khi bụng đói.

10. Bài thuốc giúp bồi bổ sức khỏe, giảm nhức mỏi tay chân, đau lưng ở phụ nữ sau sinh

• Nguyên liệu: Nấm ngọc cẩu tươi hoặc khô cùng với rượu trắng cao độ.
• Cách thực hiện: Cứ 1kg nấm ngọc cẩu thì ngâm cùng với 4 – 5 lít rượu trắng. Đậy kín nắp rồi đem cất trữ ở nơi thoáng mát, tránh tiếp xúc trực tiếp của ánh nắng mặt trời. Mỗi lần sử dụng ly rượu nhỏ tương ứng với 20ml. Dùng mỗi ngày 2 lần và nên dùng trước bữa ăn ít nhất 30 phút để đạt được kết quả tốt nhất.

11. Bài thuốc giúp bổ huyết, ổn định nội tiết tố, trị tàn nhang, làm sáng da

• Nguyên liệu: 0,5 gr nấm ngọc cẩu khô.
• Cách thực hiện: Đem nấm ngọc cẩu khô hãm cùng với nước sôi. Chắt lọc lấy phần nước để uống thay cho nước trà.

12. Bài thuốc giúp bổ thận dương, trị ra nhiều khí hư ở nữ giới

+ Cách số 1:

• Nguyên liệu: 5gr nấm ngọc cẩu khô cùng với nhục thung dung, tang phiêu tiêu, long cốt, hồng trà và phục linh với mỗi vị 3gr.
• Cách thực hiện: Đem toàn bộ nguyên liệu đã được chuẩn bị sắc để lấy nước dùng. Nên chia nhỏ phần nước sắc được để dùng hết trong ngày.

+ Cách số 2:

• Nguyên liệu: 5gr nấm ngọc cẩu; hồng trà, hoài sơn và đảng sâm mỗi vị 3gr cùng với 2gr phúc bồn tử.
• Cách thực hiện: Mang toàn bộ nguyên liệu trên nếu cùng với 1 lít nước lọc. Tiến hành đun cho đến khi lượng nước cô đặc lại. Chắt lọc lấy phần nước cốt và dùng thay cho nước trà.

13. Bài thuốc rượu ngâm giúp tăng cường sinh lý, nâng cao sức khỏe

+ Cách số 1: Dùng nấm ngọc cẩu tươi

• Nguyên liệu: 1kg nấm ngọc cẩu tươi, 4 lít rượu nếp trắng trên 40 độ và 200ml mật ong nguyên chất.
• Cách thực hiện: Làm sạch toàn bộ nấm ngọc cẩu bằng nước để loại bỏ bụi bẩn, tạp chất rồi vớt ra để ráo. Sau đó, tráng qua 1 lần rượu. Tùy theo kích thước của nấm mà có thể bổ đôi hoặc bổ thành 4 rồi xếp vào trong bình. Cho toàn bộ rượu và mật ong vào nhập nấm. Đậy kín nắp và đem bảo quản nơi thoáng mát trong khoảng 30 ngày. Mỗi lần sử dụng 1 ly rượu nhỏ tương ứng với 20ml và dùng mỗi ngày chừng 1 – 2 lần.

+ Cách số 2: Dùng nấm ngọc cẩu khô

• Nguyên liệu: 500gr nấm ngọc cẩu khô, 5 lít rượu trắng ngon cùng với 100ml mật ong nguyên chất.
• Cách thực hiện: Thực hiện tương tự như cách làm trên. Tuy nhiên, thời gian ngâm của nấm ngọc cẩu khô thường mất nhiều thời gian hơn, có thể kéo dài từ 2 – 3 tháng.

Đối tượng không nên sử dụng nấm ngọc cẩu

Tuy nấm ngọc cẩu mang lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe con người nhưng không phải ai cũng có thể sử dụng được, đặc biệt là các đối tượng thuộc các trường hợp sau:

• Dị ứng hoặc mẫn cảm với một số thành phần có trong nấm ngọc cẩu;
• Chức năng gan thận bị suy giảm;
• Cơ thể ốm yếu, nhiều bệnh tật;
• Mắc bệnh về đường tiêu hóa
• Cao huyết áp;
• Người bị ung thư phải xạ trị;
• Có tiền sử nghiện rượu.

Trên đây là những thông tin liên quan đến nấm ngọc cẩu cũng như một số bài thuốc hay từ dược liệu này. Hy vọng những thông tin được chia sẻ trong bài viết sẽ giúp ích cho bạn đọc trong việc bồi bổ sức khỏe và cải thiện bệnh lý. Để sản phẩm phát huy tối đa công dụng cũng như phòng tránh một số rủi ro có thể xảy ra, bạn nên tham vấn ý kiến của bác sĩ hoặc lương y trước khi sử dụng.